gốm sứ Đông Nam Á : Hành trình khổ đau của một học giả mê gốm sứ Đông Nam Á (Phần cuối)

gốm sứ Đông Nam Á : Hành trình khổ đau của một học giả mê gốm sứ Đông Nam Á (Phần cuối)


Roxanna Brown với anh trai Fred của bà tại Cafe 50 ở Santa Monica vào đầu tháng Ba. Anh trai bà kể lại rằng bà túng quẫn và lo lắng về một cuộc điều tra liên bang đối với những đồ vật bị cho là những cổ vật Thái Lan bị đánh cắp

Từ một học giả về cổ vật trở thành một đối tượng chủ chốt

Fred Brown, anh trai Roxanna kể lại rằng: Roxanna đã rất túng quẫn và lo lắng.

Trong nhiều năm, Roxanna đã sống nhờ vào một khoản tiền lương khiêm tốn tại một ngôi làng ở ngoại ô Bangkok, bất chấp danh tiếng của mình như là một trong những chuyên gia hàng đầu thế giới về gốm sứ Đông Nam Á. Giờ đây đã 61 tuổi, bà nói rằng bà không còn có thể chịu đựng nổi khoản 400 USD mỗi tháng mà bà đã và đang gửi cho người mẹ già 90 tuổi của mình.

Bà đã để chiếc vali vào khoang sau của xe và không biết chắc mình sẽ ngủ ở đâu trong đêm đó, nhưng vẫn nói với anh trai mình rằng bà vẫn sẽ tìm tách xoay xở. Điều giày vò tâm trí bà là một cuộc điều tra về buôn lậu liên bang đã được đưa lên trang nhất các báo ở Thái Lan và Mỹ.

Vào tháng Giêng, hàng trăm đặc vụ đã tiến hành những cuộc truy quét phối hợp đối với bốn viện bảo tàng ở miền Nam California và những nơi khác ở California và Illinois. Theo các lệnh lục soát liên bang được trình vào thời điểm đó, họ đang tìm kiếm bằng chứng về cái bị cáo buộc là một đường dây buôn lậu đưa những cổ vật Thái Lan bị đánh cắp vào Mỹ. Các nhà điều tra cho ràng một vài trong số những đồ vật đó đã được thẩm định để thổi phồng giá trị và hiến cho các viện bảo tàng để hưởng những khoản miễn thuế gian lận.

Vài năm trước đó bà Roxanna Brown đã giúp các nhà điều tra với tư cách là một chuyên gia tư vấn. Bà biết nhiều trong số những người có tên trong các bản khai này.

Đó là Robert Olson, được nêu trong các bản khai là “kẻ buôn lậu”;. Bà Brown nói đã nhìn thấy trong cửa hàng của hắn những xương tay người vẫn còn dính vào các vòng tay đồng cổ.

Đó là những người bạn của bà, Jonathan và Cari Markell, những tay buôn dồ cổ châu Á ở Los Angeles, những người bị cáo buộc nằm ở vị trí trung tâm của kế hoạch trốn thuế.

Và đó là những đồng nghiệp khác của bà tại các viện bảo tàng địa phương; một vài trong số họ đã làm ngơ trước những lần hiến tặng cổ vật bị cướp phá, theo các bản khai liên bang.

Không ai bị buộc tội gì, nhưng giờ đây các nhà điều tra đang cố gắng một lần nữa tiếp cận bà Brown – lần này là với những câu hỏi về các cuộc thẩm định thổi phồng giá trị có kèm theo chữ ký của bà.

Bà tâm sự với anh trai mình bằng bà đã cho phép vợ chồng Markell sử dụng chữ ký điện tử của bà trong cuộc cuộc thẩm định mà có thể đã bị thổi phồng giá trị. Rõ ràng là họ đã sử dụng nó trong những lần thẩm định khác, nhưng bà khăng khăng cho rằng mình không hề cho phép vào những lần đó..

Anh trai bà nhớ lại bà đã nói: “Fred, em không có tiền. Nếu em đang thực sự làm việc này, chẳng nhẽ em lại không có tiền sao? Em không biết tại sao họ cứ làm phiền em bằng những điều nhỏ nhặt như vậy. Nếu họ quấy rầy em, thế chẳng khác nào họ hủy hoại danh tiếng của em. Mà danh tiếng là tất cả những gì em có”.

Ngay sau đó, Brown rút ngắn chuyến đi của mình và bay trở về Thái Lan.

Tài liệu mang tên Roxanna


Những mẫu gốm sứ cuối cùng được Roxanna sưu tập - Nguồn: international.ucla.edu

Khi các điều tra viên liên bang phân loại đống sổ sách lớn mà họ đã thu giữ được vào tháng Giêng, họ tình cờ phát hiện ra một tài liệu trong đống tài liệu thu giữ từ Olson.

Ngoài tài liệu đó chỉ đơn giản ghi: “Roxanna”.

Bên trong tài liệu có các danh sách đánh máy mà trong đó Brown mời chào bán cho Olson hàng chục chiếc vại Thái Lan và những cổ vật khác, theo một bản khai giấy lệnh lục soát được trình bào tháng Bảy.

Các điều tra viên giờ đây tin rằng vị chuyên gia một thời của họ là một phần trong cái âm mưu mà bà đã từng giúp họ tháo gỡ – rằng bà đã rao bán mọi đồ vật mà bà đã dành cả sự nghiệp của mình để bảo vệ.

Trong một tài liệu không đề ngày tháng, Brown đã chào bán cho Olson những vòng tay đồng cổ, những công cụ đồ đá thuộc Thời kỳ đồ đá mới và những đồ gốm sứ Thái Lan lấy từ “nhưng nơi chôn cất giáp biên giới với Miến Điện”, theo các bản sao tập thư từ gắn kèm với bản khai trình vào tháng Bảy.

Trong một thư điện tử đề ngày vào tháng Tư 2002 có mang tên bà, bà xác nhận rằng mình có nhận 14.000 USD từ Olson cho một đồ đồng thời tiền sử. Hai tháng sau, một thư điện tử khác gửi cho cháu của Olson , bà cho biết một tài khoản ngân hàng Thái Lan mà có thể gửi thêm tiền vào đó.

Vai trò của bà trong âm mưu bị cáo buộc này đã tiếp tục tồn tại cho đến khi bà đã giúp các điều tra viên phát hiện ra nó, theo các bức thư gửi qua lại.

Các đặc vụ đã tìm thấy một thư điện tử từ tháng Sáu 2006, được cho là một cuộc trao đổi giữa bà Brown và Jonathan Markell, trong đó bà đã cung cấp chữ ký điện tử của mình để ông ta dùng trong những đợt thẩm định. Trong một cuộc trao đổi qua thư điện tử khác từ tháng Ba 2007, Markell đã yêu cầu bà ký vào 6 đến 8 bản thẩm định khống cho những lần hiến tặng trong tương lai và đề nghị chuyển cho bà 300 USD “về việc sử dụng bà, đúng nghĩa của nó, như một nhà thẩm định…”.

Theo một bản sao thư điện tử được trình kèm theo bản khai, Markell nói rằng: “Nếu bà lo lắng khi làm việc này, xin hãy hiểu rõ rằng những người thuộc Đảng Cộng hòa vẫn còn đang tại vị, IRS (Sở thuế nội bộ) không có đủ nhân sự để kiểm duyệt lại những cuộc thẩm định nhỏ lẻ và những cuộc thẩm định này được thực hiện rất tốt và sẽ không bao giờ bị nghi vấn”.

Các tài liệu này cho thấy rằng bà Brown đã phúc đáp qua thư điện tử vào cùng ngày rằng: “Không thành vấn đề! Tôi rất mừng được làm đối tác của ông trong vụ này”.


Ảnh Roxanna bên những cổ vật - Nguồn: Thestar.com.my

Giáp mặt tại khách sạn

Vào thứ Năm ngày 8 tháng 5, bà Brown bay đến Mỹ để đọc một bài giảng tại Đại học Washington.

Đón bà là giáo sư Bill Lavely, người đứng ra mời bà. Ông đã đưa bà đến Khách sạn Watertown tại Seattle với kế hoạch gặp nhau vào thứ Sáu để dùng bữa tối.

Theo những cuộc phỏng vấn và bản khai trình vào tháng Bảy, vào chiều thứ Sáu, viên đặc vụ liên bang mà bà đã giúp đỡ 4 năm trước đó, đi cùng với 3 điều tra viên khác, đã giáp mặt bà Brown trong khách sạn .

Cuộc phỏng vấn của họ được miêu tả trong bản khai như sau:

Ban đầu, bà Brown phủ nhận việc bán các đồ vật cho Olson hay cung cấp những chữ ký thẩm định gần đây cho vợ chồng Markell.

Sau đó, khi các điều tra viên cho bà xem bằng chứng họ có được, câu chuyện của bà đã thay đổi. Bà nói rằng mình đã quên mất khoản thanh toán 14.000 USD của Olson cho những cổ vật và thừa nhận rằng đã ký vào những bản thẩm định khống cho vợ chồng Markell.

Bà cũng thừa nhận đã mang một bức tượng Phật Thái và hai bức tượng Phật Miến Điện vào Mỹ cho vợ chồng Markell. Bởi vì bà là một Phật tử, nên bà cảm thấy mình không cần phải xin phép của chính phủ.

Các điều tra viên đã chất vấn bà Brown suốt bốn tiếng đồng hồ khi Lavely gọi từ hành lang khách sạn lên phòng bà. Sau khi đợi một vài phút, ông bước lên gác và gõ vào cửa phòng bà.

Các đặc vụ liên bang nhanh chóng xuất hiện và giải bà ra thang máy trong khi ông Lavely hoang mang đứng nhìn. Ông nhớ lại bà ấy đã nói trước khi cửa thang máy đóng lại: “Mọi chuyện liên quan đến thứ đó ở Los Angeles. Tôi đã phạm phải một sai lầm… Tôi đã gửi fax chữ ký của mình”.

Bà Brown bị bắt và đưa tới một trung tâm giam giữ liên bang gần sân bay Seattle. Chiều hôm đó, một bồi thẩm đoán Los Angeles đã chính thức buộc tội bà là gian lận qua điện tín khi cho phép Jonathan Markell sử dụng chữ ký của mình trong một lần thẩm định thổi phồng giá trị.

Vợ chồng Markell đã từ chối bình luận thông qua luật sư của họ, lấy cớ là việc điều tra đang diễn ra. Olson, người bị cáo buộc tội buôn lậu, đã phủ nhận mọi hành động sai trái.

Cuối tuần đó trong tù, bà Brown lên cơn dạ dày. Đến thứ Hai, bà đã bị nôn khi gặp mặt người bào chữa cho bà do tòa án chỉ định , Michael Filipovic, vị luật sư này kể lại. Một lát sau, khi ông trở lại thì bà Brown lại bị tiêu chảy không thể kiểm soát được. Nhà chức trách liên bang đã phán quyết rằng vì bà quá ốm yếu, không thể có mặt trước tòa vào chiều hôm đó.

Vị luật sư này nói rằng ông đã nói chuyện trong chốc lát với Joseph Johns, ủy viên công tố Los Angeles phụ trách vụ án, người đã khiến ông ngạc nhiên khi nói rằng sẽ có thêm nhiều tội danh nữa. Nếu buộc tất cả mọi tội danh, bà Brown sẽ phải đối mặt với án 36 đến 56 tháng tù.

Filipovic kể lại Johns nói sẽ không thu hồi lại yêu cầu giam giữ bà của chính quyền, nhưng cho biết thêm một khi bà ấy đến Los Angeles, “chúng tôi có thể thả bà khỏi tù để quản thúc tại nhà”.

Johns đã từ chối bình luận về câu chuyện này do việc kiện tụng còn đang treo và việc điều tra hình sự còn đang diễn ra.

Tại Tòa vào ngày hôm sau, tại một phiên điều trần ngắn để quyết định xem liệu bà có được tại ngoại hay không. Bà Brown run rẩy, ngồi trên xe lăn, nhưng trông diện mạo đã khá hơn đôi chút, Filipovic nói.

Các ủy viên công tố phán quyết rằng bà có nguy cơ bỏ trốn, gây nguy hiểm cho cộng đồng. Filipovic phản đối rằng bà đã đề nghị nộp lại hộ chiếu Thái Lan và hộ chiếu Mỹ của mình, và vừa ốm yếu vừa tàn tật do một tai nạn đã xảy ra từ rất lâu. Vậy làm sao bà ấy có thể bỏ trốn khi chỉ có một chân!”.

Filipovic đã yêu cầu hoãn xử một ngày trong khi Tòa xác nhận rằng có ai đó ở Los Angeles có thể tiếp nhận bà Brown. Trong một cuộc phỏng vấn gần đây, ông nói: “Tôi ước mình có thể hỏi bà ấy thêm một vài câu hỏi và tìm hiểu vấn đề sâu hơn một chút”.

Sau đó, người ta kết luận bà Brown đang bị viêm loét dạ dày. Tất cả mọi thứ trong hệ thống tiêu hóa của bà đã bị rò rỉ ra vùng bụng, gây nhiễm trùng cấp tính – đòi hỏi phải phẫu thuật ngay lập tức.

Theo một đơn kiện do gia đình bà Brown trình, những người bạn tù gần chỗ bà bị giam nói với một anh lính gác tù rằng bà ấy đã nôn ra cái gì đó “ngửi giống như phân”. Anh ta đã không trả lời, và những người bạn tù phải đưa bà Brown đến một vòi tắm.

Sau thời điểm đóng cửa buồng giam vào 10h tối, những người bạn tù khai đã nghe thấy tiếng bà Brown kêu cứu. Một số người bắt đầu cầu nguyện cho bà.

Một người lính gác nói với bà rằng phải đợi đến sáng mới được khám bệnh. Đơn kiện nêu rõ. Các quan chức nhà tù đã từ chối bình luận, viện cớ rằng việc kiện tụng còn đang tiếp diễn.

Bà Roxanna Brown chết lúc 2h30 sáng. Những khoảnh khắc cuối cùng của bà rất đau đớn, đơn kiện viết tiếp, “nằm trên sàn của phòng giam, nằm trên những thứ do chính bà thải ra”.

Hàng trăm người ủng hộ

Việc bắt giữ bà Brown và cái chết của bà đã mang đến sự kinh ngạc và phẫn nộ cho những người đã biết bà trong suốt cả cuộc đời – gia đình bà ở miền Trung Tây, các nhà báo thời Chiến tranh Việt Nam, các gia đình ở Đông Nam Á đã cho bà ở chung và sinh sống và các học giả châu Á, những người coi bà như một đồng nghiệp.

Tội danh hình sự duy nhất nhằm vào bà, đã bị bãi bỏ ngay sau khi bà chết, dường như mâu thuẫn với mọi thứ mà những người này biết về một người phụ nữ, người đã chọn một cuộc sống đơn giản và làm việc bền bỉ để bảo vệ những cổ vật châu Á.

“Không chỉ sự tàn nhẫn trong việc giam giữ bà Roxanna Brown, mà cả vết nhơ vấy lên thanh danh bà do những lời cáo buộc dẫn đến việc bắt giữ bà nữa”, đó là lời một là đơn kiến nghị gửi các nhà chức trách liên bang được hàng trăm người bạn và đồng nghiệp của bà ở châu Âu, châu Phi, châu Á, châu Úc và Mỹ ký ngay sau cái chết của bà.

“Đối với một học giả chính trực như vậy, người luôn tìm kiếm không mệt mỏi nhằm nâng cao chuẩn mực đạo lý trong ngành buôn bán gốm sứ, việc thanh danh bà bị vấy bẩn như vậy là một điều trớ trêu đầy ác nghiệt”.

Giờ đây, khi những chi tiết mới về vai trò của Brown trong cái âm mưu bị cáo buộc được đưa ra ánh sáng, những người buộc tội bà và những người khâm phục bà buộc phải nhặt nhạnh những mảnh vỡ cuộc đời bà để phân tích, chọn lọc.

Bất cứ điều gì sẽ xảy ra sau vụ kiện này hay những thủ tục tố tụng hình sự, thì vẫn sẽ rất khó để ghép chúng lại với nhau một cách trơn tru, để tạo thành một chiếc vại sứ nguyên gốc ban đầu.

Tác giả Jason Felch

Thi Thi dịch từ Los Angeles Times

Nguồn: Vietimes