Manet là người có học vấn cao, xuất thân từ giới tư sản thượng lưu, vậy mà ông lại vẽ với sự phá cách đáng kinh ngạc. Nhiều tác phẩm của Manet giai đoạn 1863-1875 đã có ảnh hưởng tới những họa sĩ trẻ khai sinh trong ra trường phái ấn tượng.
Bữa ăn trưa trên cỏ, 1863
Bức tranh nổi tiếng nhất của Manet -Le Dejeuner sur l’Herbe- đã gây ra một cơn bão trong công chúng thời đó sau khi trưng bày ở Salon des refusés (Phòng các tranh bị từ chối). Bức tranh này cho thấy Manet đã hoàn toàn làm chủ kỹ thuật với nhóm nhân vật trung tâm lấy cảm hứng từ một bức tranh thời Phục hưng của Giorgione Le concert champêtre(khoảng năm 1510). Tuy nhiên cái làm cho giới phê bình và công chúng công phẫn là tính “thời sự” của bức tranh: người đàn bà khỏa thân không có gì lạ nếu gương mặt không phải là của người đương đại. Người ta tự hỏi nếu những người đàn ông không mặc quần áo của người đương đại hay khoả thân thì sự công phẫn có giảm đi không?
Kỳ lạ nhất là tranh thể hiện một quan niệm rất đặc biệt về phối cảnh. Người đàn bà cúi mình tắm phía sau không nằm trong khuôn khổ mà cũng không ở ngoài phối cảnh. Kích thước của nàng không cân xứng với những người kia, cho nên cảnh tượng có vẻ dựa theo 2 bút pháp khác nhau: người đàn bà tắm không có bóng nổi và có vẻ ở quá xa trong khi nhóm tĩnh vật ở tiền cảnh thì “sống động” đến lạ lùng. Ở giữa là Victorine Meuret – người mẫu ưa thích của Manet. Nàng nhìn "kẻ đột nhập" là khán giả chúng ta không chút bối rối. Người ta có thể chấp nhận các nữ thần có quyền tự nhiên khi khỏa thân, nhưng khi thể hiện một phụ nữ trẻ hiện đại với tính chất hiện thực cao như vậy Manet đã vi phạm những quy ước của thời ấy một cách quá thể - và đó chính là lý do khiến công chúng công phẫn đến thế ở thời điểm bức tranh ra đời.
Olympia, 1864
Trước khi được xểp vào trường phái ấn tượng mà ông không hề tự nhận, thật ra Manet là họa sĩ hiện thực nhưng cách tân. Manet từng đi du lịch nhiều nước châu Âu, qua đó ông đã trải nghiệm và cảm nhận để in lại dấu ấn trong những tác phẩm của mình. Bằng việc vẽ cô gái điếm Olympia khoả thân với kiểu cách nhại lại một bức tranh cổ điển thời Phục hưng của Tiziano Thần Venus thành Urbino (1538), Manet còn gây shock nữa cho phái hàn lâm và gợi cảm hứng nổi loạn ở các hoạ sĩ trẻ về sau được gọi là “họa sĩ ấn tượng”.
Năm 1907 số phận của Olympia sau 44 năm "bị từ chối" đã thay đổi khi bức tranh này được rước vào bảo tàng quốc gia Pháp Musée du Louvre cùng nhiều tác phẩm khác của Manet, trớ trêu thay !!
Nhà ga Saint Lazare, 1873
Mười năm sau khi vẽ Bữa ăn trưa trên cỏ, Manet lại đưa người mẫu ưa thích của ông vào bức tranh Nhà ga Saint Lazare.
Người mẫu V.Meuret ngồi hẳn về phía bên trái theo thế bất đối xứng, như thường xảy ra trong cuộc sống thực tế. Dưới chồng mũ to xù, mớ tóc hung dày của nàng buông xõa tự nhiên trên vai và nàng ăn vận thật lịch sự. Sự thanh tao trong trang phục quý phái và dung mạo của nàng tạo lên sự quyến rũ. Vẻ chú ý mơ màng của nàng đẹp mê hồn. Một nhân vật khác quay lưng lại phía chúng ta. Đó là một em gái nhỏ, cũng ăn mặc xiêm váy lịch sự và đắt tiền: một chiếc áo trắng có lai rộng màu lam mà ánh nắng chiếu lên lung linh. Dường như em không biết chúng ta đang nhìn em, vì em mải mê ngắm nhìn hoạt động của nhà ga, một cảnh tượng lúc nào cũng gợi sự tò mò của các em nhỏ. Manet làm chúng ta chú ý tới em bé, bằng cách che giấu những gì em đang nhìn sau một màn khói. Sự say mê của em bé, sự thán phục của em trước thế giới hiện đại, đó là chủ đề của bức tranh này. Thái độ của em bé nổi bật lên nhờ vẻ thờ ơ của thiếu phụ người bên cạnh dường như chỉ nghĩ về mình. Manet lôi cuốn sự chú ý của chúng ta ở chỗ ông muốn: ở hậu cảnh mơ hồ sương khói, ở nhân vật này hay nhân vật kia và cả ở ấn tượng mơ hồ của tiền cảnh trong đó có chúng ta. Chính cảm giác đó, cách thức đó để nắm bắt những thực tế thoáng qua mà Manet truyền cho các hoạ sĩ khác và nó đóng vai trò vô cùng quan trọng trong sự phát triển của chủ nghĩa ấn tượng.
Quầy rượu ở vũ trường Folies-Bergère, 1881
Cái năng khiếu vĩnh cửu hóa một khoảnh khắc thoáng qua của Manet được thể hiện tuyệt vời ở bức Quầy rượu ở vũ trường Folies-Bergère. Giây phút xuất thần, ông nắm lấy, truyền đạt lại – và tạo ra tác phẩm, một sự vĩnh cửu trong cảm giác, trong cảm quan và cái nhìn nhận đánh giá cảm xúc đó đến từ mỗi người một khác để thấy sự đủ đầy trong bố cục, cách bố trí cảm xúc, thời điểm và không gian được hoạ sĩ nắm bắt trong tranh. Ngoài ra ở đây Manet còn lợi dụng tài tình những hiện tượng đánh lừa của không gian: trong gương có những tia phản chiếu làm hình ảnh khác đi đến nỗi khó xác định được cho đúng.
Hãy xem bức tranh này và bạn thấy gì? Cảm giác đầu tiên nhé, ngay đầu tiên – để cảm giác ập vào giác quan của bạn và bạn cảm nhận nó, chưa đắn đo, chưa suy tính, chưa phân tích, tính toán gì cả.
Có phải bạn thấy một cô gái đang đứng giữa một khung cảnh nhộn nhịp đông đúc với những đồ ăn đồ uống (giống như quầy bar của ta hiện giờ) – sau lưng cô ta tóm lại là cả một khung cảnh náo nhiệt và ồn ã.
Sự thật thì không phải như thế. Cô đang đứng trong quầy phục vụ và sau lưng cô là một tấm gương lớn phản chiếu lại cái thế giới ồn ã trước mặt cô, có nghĩa là những gì ồn ã và náo nhiệt đang ở phía trước cô gái (phía người xem chúng ta) – nó chỉ được phản chiếu lại qua tấm gương lớn gắn ngay sau lưng cô gái, những chùm đèn pha lê lớn và không khí ồn ào nơi quán rượu, chính bản thân cô gái cũng được phản chiếu lại trong gương và hình ảnh của ông khách cũng được hắt ra cho ta thấy sự tồn tại của ông ta. Điều đáng nói chính là sự khó đoán định góc đứng của chúng ta (những người xem tranh) là ở đâu để nhìn được ngần ấy thứ qua gương mà không bị chính ông khách che lấp – đây chính là sự tài tình trong việc sử dụng phối cảnh tạo lập và ý tưởng vẽ tranh hết sức đáng nể của Manet.
Lại bàn thêm một chút về nhân vật trong bức tranh, cô gái phục vụ có vẻ trang nghiêm và khá mệt mỏi của những người bị bóc lột, cô được coi như một món hàng tiêu dùng, gần như ngang với rượu và bánh trái xung quanh cô. Chẳng khác nào như cái bình cắm hoa xinh xắn trên quầy ở trước mặt cô, cô như được hái và đặt vào đó để thỏa mãn cái nhìn của người thưởng ngoạn.
Những người chỉ trích Manet coi ông là không biết luật vẽ phối cảnh vì hình ảnh phản chiếu trong gương cho thấy có vẻ như người khách đang trò chuyện với cô gái và như thế là ông khách phải ở tiền cảnh của bức tranh. Nhưng thật ra đây chính là điều tinh tế của Manet – bởi vì ông đã đặt chúng ta – chính người xem tranh vào vị trí của ông khách. Bức tranh này được vẽ trước khi Manet mất hơn một năm, khi ông đã ốm nặng, ta thấy trên khuôn mặt cô gái phục vụ có nét mệt mỏi buồn rầu, cô lơ đãng giữa khung cảnh ồn ã xung quanh mình.
Manet bị bệnh nặng đến mức phải tháo bỏ một chân ngay trước khi chết tương đối sớm ở tuổi 51 vào ngày 30-4-1883. Những năm cuối đời ông vẫn vẽ trong nhà. Ở Manet có những cảm xúc sâu sắc nhưng không bao giờ lộ ra rõ ràng mà luôn mơ hồ phảng phất. Hầu như chúng ta không thể đo lường hết cái đẹp say mê mà Manet đặt nơi những chi tiết nhỏ nhặt nhất trong tác phẩm lớn cuối cùng của ông: tác phẩm này là những lời vĩnh biệt với nghệ thuật. Và không phải vô nghĩa khi cái nhìn cuối cùng của ông lại nhắm vào một cảnh trong cuộc sống phù hoa ở Paris.
Claude Monet vẽ trên xưởng họa nổi, 1874
Sự thực là Manet đã thúc đẩy chủ nghĩa hiện thực tiến thêm một bước rất lớn đến nỗi hội hoạ vĩnh viễn mang dấu ấn của cuộc cách mạng thầm lặng mà ông khởi xướng để kéo gần giữa hiện thực và chủ quan trong cách vẽ của hoạ sĩ (bứt ra khỏi chủ nghĩa Phục hưng với những tác phẩm phục vụ tôn giáo). Manet là “con nhà danh giá” của giới thượng lưu Paris và luôn khát khao được thừa nhận, chính vì thế ông không bao giờ có thể hiểu được tại sao quá trình “cách mạng thầm lặng” trong tranh của ông lại gây ra bao nhiêu lời thóa mạ của giới nghệ thuật chính thức. Rất may là Manet có một gia sản đủ để ông theo đuổi con đường riêng của mình mà không phải chịu khổ về mặt vật chất.
Theo Bon
0 nhận xét: on "Edouard Manet (1832-1883) - cha đẻ của nghệ thuật hiện đại"
Đăng nhận xét